تیم تحریریه

خیریه‌ها و مشارکت اجتماعی فقرا

خیریه‌ها رسالت و ماموریت‌های ارزشمند و متنوعی در رابطه با کاهش فقر در سطح جامعه دارند. فقر ابعاد مختلف زندگی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، برای مثال درآمد کم افراد دسترسی آن‌ها به امکانات مختلف از جمله امکانات اساسی زندگی مانند آب، بهداشت، مسکن و در مراحل بعدی امکاناتی مانند آموزش، سلامت روانی و ... را کاهش می‌دهد و این افراد را با مشکلات روبه‌رو می‌کند از طرف دیگر فقر می‌تواند به کاهش فعالیت‌های جمعی و طرد شدن این افراد از جامعه منجر شود.

با توجه به اثرات گسترده فقر بر کیفیت زندگی افراد موضوع توانمندسازی از اهمیت بالایی برخوردار است.

 یکی از کارهای مهمی که خیریه‌ها می‌توانند در رابطه با توانمندسازی افراد کم‌بضاعت و فقیر در سطح جامعه انجام دهند فراهم‌کردن مقدمات لازم برای مشارکت اجتماعی آن‌ها در سطح جامعه است. یکی از دلایل ادامه روند فقر در جوامع عدم فعالیت اقتصادی و اجتماعی و طرد شدن این افراد از گروه‌ها و اجتماعات است، موسسات خیریه می‌توانند با فراهم‌کردن زمینه‌های افزایش مشارکت این افراد از طریق راه‌های متنوع به کاهش فقر کمک کنند.

 تعریف و مفهوم توانمندسازی

مفهوم توانمندسازی: به مفهوم گسترش و بسط آزادی انتخاب افراد و اقدام برای شکل‌دهی زندگی افراد است که به معنای کنترل بر منابع و تصمیمات است. هم چنین بسط دارایی‌ها و توانایی‌های فقرا برای مشارکت، گفتگو و چانه‌زنی، اثرگذاری، کنترل و مسئولیت‌پذیر و پاسخ‌گو کردن موسسات و نهادهایی که بر زندگی آن‌ها تاثیر می‌گذارند نیز است.

اصطلاحات دیگری نیز در این حوزه وجود دارد، از مهم‌ترین این اصطلاحات می‌توان بـه خودبـاوری، کنتـرل، خوداتکایـی، حـق انتخـاب، منزلـت و شان زندگی بـر اسـاس ارزش‌هـای فـردی، ظرفیـت بـرای رسـیدن به‌حق خـود، اسـتقلال، حـق تصمیم‌گیـری، آزادی عمـل، بیـداری و قابلیـت اشـاره کـرد. ایـن تعاریـف در ارزش‌هـا و باورهـایی که در نظام‌های محلی نهفتـه هستند اشاره می‌کند.

مفهوم مشارکت

به طور معمول شرایط حاکم بر جوامع به صورتی است که فقرا نمی‌توانند مشارکت زیادی در تصمیم‌گیری‌های نهادهای دولتی که منابع را مدیریت می‌کنند و بر زندگی آن‌ها اثرگذار است داشته باشند. مشارکت در این مطلب به این مفهوم می‌پردازد که افراد چگونه باید مورد توجه قرار گیرند و مشارکت داده شوند و چه نقشی باید ایفا نمایند. در این رویکرد افراد فقیر به‌عنوان همکار تولید که از اختیارات لازم برای تصمیم‌گیری و تخصیص منابع بهره‌مند هستند در نظر گرفته می‌شوند.

انواع مشارکت

مشارکت به‌طورکلی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:

·        مشارکت مستقیم

·        مشارکت نمایندگی (انتخاب نماینده‌ای از اعضا گروه و یا انجمن)

·        مشارکت سیاسی از طریق انتخاب نماینده

·        مشارکت اطلاع محور (با گردآوری داده‌ها و اطلاعات و ارائه مستقیم اطلاعات از طریق واسطه‌ها به تصمیم‌گیران محلی و ملی)

·        مشارکت بر اساس سازوکارهای رقابتی بازار

نقش خیریه‌ها در بالابردن مشارکت اجتماعی برای کاهش فقر

موسسات خیریه از یک‌سو می‌توانند به‌عنوان نماینده این قشر و نهاد ارتباطی آن‌ها با تصمیم‌گیران حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی باشند و شرایط کلی جامعه را به سمت حمایت از این اقشار سوق دهند و از طرفی خودشان به‌عنوان نهادهای مردمی فعال زمینه‌های مشارکت هر چه بیشتر این افراد را در سطح جامعه فراهم کنند.

روش‌های افزایش مشارکت فقرا

·        فراهم‌کردن بسترهای آموزشی برای کسب مهارت‌های مختلف جهت ورود به بازار کار افراد فقیر: بسیاری از افراد به دلیل نداشتن مهارت‌های کافی و بالا بودن هزینه کسب این مهارت‌ها به طور ناخواسته نمی‌توانند وارد بازار کار شوند و در نتیجه سهم زیادی در تولیدات جامعه ندارند، مؤسسات خیریه می‌توانند با فراهم‌کردن زمینه‌های فراگیری این مهارت‌ها به گسترش مشارکت و نقش این افراد کمک قابل‌توجهی کنند.

 

·        چانه‌زنی با شرکت‌ها و کارخانه‌ها و دیگر فعالان اقتصادی برای قرار دادن سهمی از استخدامی‌های خود به این افراد و حمایت از آن‌ها: به دلایل مختلف افراد فقیر از داشتن ارتباط با بخش‌های مختلف و به‌خصوص بخش تولید جامعه محروم می‌باشند، مؤسسات خیریه می‌توانند واسطه ایجاد این پیوند و افزایش مشارکت این افراد در بخش‌های اقتصادی جامعه شوند.

·        گسترش ارتباط فقرا با سایر افراد جامعه: طرد شدن از جامعه و انزوا یکی دیگر از اثرات مخرب فقر محسوب می‌شود که پیامدهای گوناگونی برای افراد و جامعه دارد، مؤسسات خیریه می‌توانند با معرفی این افراد به پروژه‌های اجتماع‌محور که منجر به افزایش مشارکت شهروندی و هم چنین حمایت روانی از این قشر می‌شود و می‌تواند به ارتباطات بیشتر و مؤثرتر بین آن‌ها و سایر افراد منجر شود به گسترش مشارکت آن‌ها کمک کند. ازآنجایی‌که مشارکت فعال شهروندان مستلزم تشکیل جلسات گروهی است تشکیل این گروه‌ها هم منافع زیادی برای ایفای نقش این افراد در جامعه دارد. این نکته حایز اهمیت است که مدیریت فرآیندهای مشارکتی فرآیندی پیچیده است و همچنین گروه‌های اجتماعی نقش‌های مدیریتی ندارند. از طرفی پروژه‌های اجتماع‌محور هم دارای مسائل و مشکلات مربوط به خود هستند، به‌این‌ترتیب که موفقیت این پروژه‌ها به شرایط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی هر جامعه مربوط می‌شود.

·         گردآوری اطلاعات مربوط به اولویت‌ها و تجربه‌ها و دسترسی آن‌ها به منابع و خدمات عمومی: مؤسسات خیریه می‌توانند با به‌دست‌آوردن اطلاعاتی که به فقر مشارکتی منجر می‌گردد از خلاهای موجود در زندگی این افراد اطلاعات دقیق و شفاف‌تری به دست آورند و برای رفع آن‌ها تلاش کنند. البته برای گردآوری اطلاعات از طریق ارزیابی فقر مشارکتی به سرمایه‌گذاری‌های زیادی برای اعتمادسازی و برقراری ارتباط نیاز است.

جمع‌بندی

هر مؤسسه خیریه برای خود اهداف و مأموریت‌های مختلفی تعریف کرده است که در نهایت به کاهش فقر و یا آسیب‌های ناشی از آن منجر می‌شود. رسیدن به این اهداف نیازمند هزینه‌های مختلف می‌باشد اما همیشه تنها با هزینه‌های مادی نمی‌توان تمام مشکلات این قشر را کاهش داد. یکی از فعالیت‌هایی که می‌تواند تا حدی به کاهش فقر کمک کند و از طرفی برای مؤسسات بار مالی زیادی نداشته باشد تلاش برای افزایش مشارکت افراد فقیر در سطح جامعه و در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی است. در این مطلب سعی شده در ابتدا اهمیت توانمندسازی و توجه به مفهوم مشارکت فقرا برای مؤسسات روشن گردد و سپس برخی روش‌ها برای انجام این کار معرفی شده است. امید است با به‌کارگیری این موارد شاهد اثرات مثبت آن در روند کاری مؤسسات و هم چنین کاهش فقر باشیم.

 

منبع: این مطلب برداشتی از کتاب توانمندسازی و کاهش فقر (کتاب مرجع بانک جهانی) با ویراستاری؛ دیپا نارایان، و ترجمه؛ فرزام پور اصغر سنگا چین، جواد رمضانی، زمستان 94 است.