نوشته‌های بلاگ توسط تیم تحریریه
مقدمه
در سال‌های اخیر اصطلاح سرمایه اجتماعی کاربرد بیشتری پیدا کرده است و نشان‌دهنده اهمیت ارتباط افراد با همدیگر برای انجام اهداف اجتماعی و یا اهداف اقتصادی و ... با درنظرگرفتن ابعاد اجتماعی است. ازآنجایی‌که اهداف مؤسسات خیریه اصولاً بر پایه رفتار اجتماعی افراد شکل می‌گیرد، توجه به مفهوم سرمایه اجتماعی در این زمینه نقش مهمی دارد. با گسترش فضای مجازی اصطلاح سرمایه اجتماعی آنلاین نیز وارد مباحث سرمایه اجتماعی شده است که با توجه به ویژگی‌های آن می‌تواند نقش مهمی در گسترش امور نیکوکاری داشته باشد و مؤسسات خیریه با استفاده از این ظرفیت می‌توانند راحت تر از قبل به اهداف خود دست پیدا کنند.
تعریف سرمایه اجتماعی:
سرمایه اجتماعی مجموعه‌ای از منابع بالقوه و بالفعل است که با عضویت در گروه‌ها و روابط بین افراد شکل می‌گیرد و نشان‌دهندة پیوند بین افراد و اجتماع است و عبارت است از ویژگی‌ها، کنش‌ها و ساختارهای گوناگون سازمان اجتماعی نظیر اعتماد، هنجار و شبکه‌ها که می‌توانند با تسهیل اقدامات هماهنگ کارایی جامعه را بهبود ببخشند. هم چنین سرمایه اجتماعی به شکل یک پدیده فرهنگی تعریف می‌شود که میزان تمایل به فعالیت مدنی در اعضای جامعه، وجود هنجارهای اجتماعی اشاعه دهنده کنش‌های جمعی و میزان اعتماد به نهادهای عمومی را در برمی‌گیرد. در این ارتباطات، افراد با سطوح متفاوت قدرت، منابع و از طبقات اجتماعی متفاوت می‌توانند با هم ارتباط داشته باشند و در این فرآیند ترتیبات قدرت و منابع جدیدی برای خدمت به ارتباطات اجتماعی میان گروه‌های متفاوت فراهم کنند.
اعتماد عنصر کلیدی ساخت روابط اجتماعی است که برای ایجاد سرمایه اجتماعی بسیار مهم است. در ادبیات سرمایه اجتماعی، اعتماد منعکس‌کننده باورهایی است که زیر بنای ارزش‌های مشترک برای تمام اعضا جامعه است.
اهمیت سرمایه اجتماعی برای مؤسسات خیریه
به‌صورت کلی سرمایه اجتماعی یکی از موارد مهم برای پایداری فرآیندهای اجتماعی محسوب می‌شود از آن جایی که مؤسسات خیریه برای ادامه فعالیت خود به جذب افراد با تخصص‌ها و نگرش‌های مختلف و هم چنین حمایت مالی از سمت حامیان نیاز دارند یکی از مواردی که در مؤسسات خیریه می‌تواند منجر به افزایش حامیان و خیرین شود استفاده از سرمایه‌های اجتماعی افراد مختلف است.
سرمایه اجتماعی آنلاین
از دیرباز افراد برای انجام فعالیت‌های اجتماعی و نیکوکارانه خود در محل‌های مخصوصی دور هم جمع می‌شدند و به انجام امور می‌پرداختند و علاوه بر آن به نیازهای ارتباطات اجتماعی خود نیز پاسخ می‌داده‌اند. اما در سال‌های اخیر و با توسعه فضای مجازی و افزایش ضریب نفوذ اینترنت و هم چنین تغییر در سبک زندگی افراد به‌خصوص در بین جوانان و نوجوانان مفهوم سرمایه اجتماعی آنلاین وارد ادبیات اجتماعی شده است. به این معنا که در عصر کنونی نیازی نیست افراد برای تشکیل شبکه‌های اجتماعی و انجام فعالیت‌های مدنی در مکان خاصی دور هم جمع شوند بلکه با استفاده از ابزارهای موجود در فضای مجازی می‌توانند شبکه‌های اجتماعی آنلاین را تشکیل بدهند.
بر مفهوم سرمایه اجتماعی آنلاین همانند سایر جنبه‌های فضای مجازی برخی انتقادها وارد شده است، برای مثال برخی منتقدین اعتقاد دارند روابط اجتماعی در فضای مجازی برخلاف دنیای واقعی از عمق زیادی برخوردار نیستند و روابط به‌صورت سطحی شکل می‌گیرند که به دلیل گسترده و پیچیده بودن ارتباطات در فضای مجازی و نبود مطالعات گسترده در این زمینه در حال حاضر این ادعا قابل رد و یا پذیرش نمی‌باشد. از طرفی مطالعات نشان داده است گسترش روابط هر چند به‌صورت سطحی در سرمایه اجتماعی آنلاین بیشتر دیده می‌شود.
از مزایای شبکه‌های آنلاین می‌توان به افزایش سرمایه اجتماعی در بین افرادی که زمان کافی برای حضور در مکان‌های خاص را ندارند با توجه به ماهیت فرا مکانی و فرا زمانی بودن فضای مجازی اشاره کرد. برخی مطالعات نشان می‌دهد افراد گوشه‌گیر و کسانی که علاقه‌ای به حضور در اجتماعات حضوری و فیزیکی ندارند در شبکه‌های مجازی و آنلاین بیشتر فعالیت می‌کنند؛ بنابراین این فضا می‌تواند به گسترش ارتباطات بین افراد مختلف با علایق و تخصص‌های مختلف کمک قابل‌توجهی کند.
مطالعات در کشور ما نشان می‌دهند تا کنون ارتباطات مجازی در مؤسسات خیریه به‌صورت جزئی شکل‌گرفته است و هنوز بسیاری از افراد اعتماد زیادی به پرداخت‌های آنلاین مؤسسات خیریه ندارند با توجه به اهمیت این موضوع گسترش فعالیت‌های هدفمند و مفید در فضای مجازی می‌توانند منافع زیادی برای مؤسسات خیریه داشته باشند برای مثال استفاده از ابزارهای موجود هزینه کمی برای مؤسسات دارند هم چنین سرعت ارتباطات در این فضا به دلیل نبود محدودیت مکانی و زمانی بسیار بیشتر از ارتباطات در فضای واقعی است. یکی دیگر از منافع استفاده از فضای مجازی جذب حامیان و خیرین از سراسر کشور و هم چنین از سراسر دنیا می‌باشد در حال حاضر هر مؤسسه خیریه تعدادی حامی مشخص دارند اما با گسترش ارتباطات مجازی می‌توان از کمک‌های حامیان و خیرین در اقصا نقاط جهان بهره‌مند شد.
این نکته حائز اهمیت است که یکی از کلیدی‌ترین عناصر سرمایه اجتماعی اعتماد افراد است، با توجه به اهمیت این موضوع مؤسسات خیریه باید به کسب اعتماد افراد اهمیت زیادی بدهند که یکی از راه‌های افزایش اعتماد شفاف‌سازی در هزینه‌ها و ارائه گزارش عملکرد شفاف است.
در حال حاضر بسیاری از مؤسسات بستر، تخصص و مهارت‌های لازم برای استفاده بهینه از فضای مجازی را ندارند در همین راستا مؤسسه نیکوکاری مهر هوشمند با برند آگاپه امکان استفاده بهینه و هر چه بیشتر از این فضا و ابزارها را برای مؤسسات خیریه همراه با این مجموعه فراهم کرده است و مؤسسات خیریه می‌توانند از این فرصت موجود با کمترین هزینه استفاده کنند و علاوه بر معرفی مؤسسه خود به افراد و نهادهای مختلف، از سرمایه و شبکه‌های اجتماعی که مؤسسه آگاپه فراهم کرده است بهره‌مند شوند و هم چنین با جذب حامیان بیشتر درآمد خیریه خود را افزایش دهند.
جمع‌بندی
یکی از فعالیت‌هایی که به همدلی و اعتماد و ارتباط افراد با یکدیگر نیاز زیادی دارد انجام امور خیر و نیکوکاری است. به همین دلیل نقش سرمایه اجتماعی در این رابطه از اهمیت بالایی برخوردار است. مؤسسات خیریه هر چه بیشتر از این سرمایه موجود در جامعه استفاده کنند مسیر رسیدن به اهداف خود را سریع‌تر و راحت‌تر طی خواهند کرد. در حال حاضر سرمایه اجتماعی آنلاین به دلیل مزایایی مانند کم‌هزینه بودن و فرا مکان و فرا زمان بودن بستر بسیار مناسبی برای مؤسسات خیریه در جهت افزایش تعداد حامیان مادی و معنوی می‌باشد.
منابع:
1) Cox, J, Oh, EY, Simmons, B et al. (5 more authors) (2019) Getting connected: An empirical
investigation of the relationship between social capital and philanthropy among online
volunteer s. N onprofit and Voluntary Sector Quarterly, 48 (2). 151S-173 S. I SSN 0899-7640
2) احمدی یعقوب، مرادی سالار، سرمایه اجتماعی (آنلاین و آفلاین) و فرهنگ شهروندی؛ فصلنامه علوم اجتماعی، سال 27، شماره 81 ، تابستان 1397
