نوشته‌های بلاگ توسط تیم تحریریه
بررسی آسیب‌ها و چالش‌های موسسات خیریه
مقدمه
یکی از عوامل موفقیت در مؤسسات مختلف بررسی وضع موجود و شناسایی نقاط قوت و ضعف مربوط به فرآیندهای مختلف مرتبط با فعالیت‌های انجام شده است. بر همین اساس مؤسسات خیریه اگر از نقاط قوت و ضعف خود و هم چنین چالش‌های موجود در مسیر خود آگاه باشند می‌توانند برای ادامه مسیر انتخاب‌ها و تصمیم‌های بهتری داشته باشند. در این مطلب سعی داریم با مطرح کردن چالش‌هایی که بر اساس مطالعات و پژوهش‌های انجام شده به‌دست‌آمده است توجه خیریه‌ها به این مسائل را بیشتر کنیم. چالش‌ها، مربوط به حوزه‌های مختلف مؤسسات خیریه است که اطلاع از این موارد می‌تواند به بهتر شدن فعالیت مؤسسات منجر شود.
انواع چالش‌های موسسات
چالش‌های مطرح شده مربوط به حوزه‌های مختلف است و در عناوین مختلف دسته‌بندی‌شده‌اند.
چالش‌های عمومی مؤسسات خیریه
در این بخش به چالش‌های عمومی مرتبط با مؤسسات خیریه پرداخته می‌شود، این چالش‌ها عبارت‌اند از:
· مشکلات در روند تأسیس و ثبت و تمدید زمان فعالیت مؤسسه
· واگذاری مسئولیت ثبت مؤسسات خیریه به چندین ارگان
· بروکراسی طولانی ثبت مؤسسات خیریه
· نبود نگاه کارشناسی در مؤسسین خیریه‌ها
· عدم اطلاع‌رسانی درباره حیطه وظایف مؤسسات
· متکی بودن بعضی از خیریه‌ها به کمک‌های دولتی
· عدم فعالیت در حیطه‌های تخصصی و فعالیت در زمینه‌های مختلف و پراکنده
· افزایش مشکلات معیشتی مردم در سال‌های اخیر و افزایش تقاضا برای کمک
· مشکلات مالی و افزایش هزینه‌های مؤسسات خیریه به دلیل تورم در سال‌های اخیر
· عدم توانایی مؤسسات خیریه برای تحت پوشش بیمه قرار دادن افراد نیازمند
· کمبود امکانات برای فعالیت فرهنگی و آموزشی مؤسسات خیریه
· نداشتن برنامه‌ریزی مؤثر و سازوکار پویا برای جذب منابع مالی
· شفافیت پایین
· مدیریت غیرعلمی و انجام فعالیت‌ها به‌صورت سنتی و عدم استفاده و یا استفاده کم از فناوری
· تبلیغ و بازاریابی ضعیف برای جذب منابع و هم چنین جذب اعتماد افراد
· فساد اقتصادی، پول‌شویی، کلاهبرداری و سو استفاده برای فرار مالیاتی در برخی مؤسسات
· خیانت در امانت و صرف منابع در مواردی غیر از موارد ذکر شده توسط حامیان
· کمبود منابع دانشی در حوزه امر خیر
· سو استفاده بعضی از مؤسسات از کمک‌های مردمی و خیرین
چالش‌های ارتباط مؤسسات با مؤسسات دیگر و سایر ارگان‌ها
برخی از چالش‌های مطرح شده مربوط به ارتباط خیریه‌ها با یکدیگر و هم چنین با سایر سازمان‌ها و ارگان‌ها است که عبارت‌اند از:
· وجود مؤسسات خیریه با اهداف و فعالیت‌های موازی و عدم فعالیت شبکه‌ای
· عدم همکاری سازمان‌های دولتی برای در اختیار گذاشتن امکانات و تجهیزات
· غالب بودن سیاست گداپروری به‌جای خود کفایی در سازمان‌های مربوطه
· مشکلات در پیگیری معافیت مالیاتی از طریق اداره دارایی
· عدم احترام سازمان‌های دولتی به مؤسسات خیریه
· عدم هماهنگی لازم بین دستگاه‌های اجرایی در کمک به خیریه‌ها
· نبود رسانه مؤثر بین مردم و خیریه‌ها
چالش‌های مربوط به پرسنل مؤسسات
ساختار مؤسسات خیریه و هم چنین چارت سازمانی آن تا حدودی با سایر سازمان‌ها متفاوت است و این تفاوت به دلیل حضور داوطلبانه بیشتر افراد در این مؤسسات است. اما در هر مؤسسه افرادی هستند که به‌عنوان پرسنل دائمی در نظر گرفته می‌شوند که با برخی از چالش‌ها مواجه هستند که عبارت‌اند از:
· کمبود پرسنل
· عدم مسئولیت پذیری و پاسخگویی در نیروهای داوطلب
· عدم آموزش‌های لازم به پرسنل برای برخورد مناسب با مددجوها
· عدم بکارگیری مدیران و کارشناسان خبره و استفاده از نیروهای با سطح مهارت پایین برای کاهش هزینه
چالش‌های مرتبط با خیرین
یکی از ارکان اصلی مؤسسات خیریه افراد حامی و خیرین هستند. با توجه به این‌که در بیشتر موارد خیرین نگاه عام‌المنفعه و خیرخواهانه دارند اما ممکن است برخی چالش‌ها هم در رابطه با این گروه وجود داشته باشد که عبارت‌اند از:
· کاهش تعداد خیرین به دلیل تورم در سال‌های اخیر
· غلبه نگاه سنتی و معامله گرایانه در بین برخی خیرین
· حمایت خیرین از گروه‌هایی خاص
چالش‌های مرتبط با مدد جویان
با توجه به این موضوع که هدف مؤسسات خیریه برطرف‌کردن نیازهای مدد جویان است اما گاهی در رابطه با این افراد چالش‌هایی مطرح می‌شود که عبارت‌اند از:
· امکان دریافت کمک از چندین مؤسسه خیریه به‌وسیله مدد جویان
· مشکلات شناخت افراد نیازمند از غیر نیازمند به‌وسیله موسسات خیریه
· باقی‌ماندن بخشی از نیازهای مادی مددجو و بی‌توجهی به نیازهای غیرمادی
· برطرف‌کردن موقت نیازها
· دروغ‌گویی و پنهان‌سازی از طرف بعضی از مدد جویان
· روحیه طلبکارانه
چالش‌های مرتبط با والدین و سرپرستان
یکی از مشکلاتی که بسیاری از خیریه‌ها به آن توجه می‌کنند موضوع کودکان نیازمند است اما در این زمینه هم مانند سایر حوزه‌ها چالش‌هایی وجود دارد که عبارت‌اند از:
· عدم پذیرش مشکلات روانی کودکان تحت پوشش توسط خانواده‌ها
· سو استفاده سرپرستان معتاد از کمک‌های خیرین
· سرپرستی قانونی و شرعی کودکان توسط والدین بی‌کفایت
چالش‌های مرتبط با جامعه
مؤسسات خیریه به‌عنوان یکی از نهادهای مهم و کاربردی در سطح جامعه مطرح هستند که ارتباط تنگاتنگی با مسائل جامعه دارند و از آن‌ها تاثیر می‌پذیرند، برخی چالش‌های مطرح شده در این حوزه عبارت‌اند از:
· بی‌اعتمادی مردم به خیریه‌ها
· ترجیح کمک مستقیم به نیازمند
· پایین بودن سرمایه اجتماعی
· آشفتگی اقتصادی
· احساسی بودن فضای اجتماعی به‌جای فضای عقلانی
· حاکمیت فرهنگ فرد محوری به‌جای فعالیت جمعی و کم بودن تعداد خیریه‌ها
· کم بودن تعداد خیریه‌ها در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته
مؤسسه مهر هوشمند با برند آگاپه با بررسی این چالش‌ها و داشتن دغدغه برای رفع این موارد با ایجاد سامانه‌ای برای دسترسی هر چه راحت‌تر افراد به خیریه تخصصی مد نظر خود و هم چنین تلاش برای ایجاد شبکه ارتباطی بین مؤسسات خیریه و توانمندسازی خیریه‌ها با استفاده از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و هم چنین با کمک به مدیریت تخصصی و علمی در مؤسسات خیریه گام‌هایی در جهت رفع این چالش‌ها برداشته و هم چنان در این مسیر قدم برمی‌دارد. مؤسسات خیریه می‌توانند با همراهی مهر هوشمند از خدمات آن بهره‌مند شده و مسیر کاری خود را راحت‌تر طی کنند. هم چنین این مؤسسه قصد دارد با بررسی منابع مطالعاتی و پژوهشی راه‌حل‌هایی برای رفع این چالش‌ها ارائه دهد که در مطالب بعدی در اختیار مؤسسات خیریه علاقه‌مند قرار خواهد گرفت.
جمع‌بندی
حوزه امر خیر و نیکوکاری مانند هر حوزه دیگری با مشکلات و چالش‌هایی روبه‌رو است، در این مطلب سعی شده با بیان این چالش‌ها به‌صورت کوتاه و مختصر توجه مؤسسات خیریه به وجود این چالش‌ها را بیشتر کنیم. این چالش‌ها مربوط به حوزه‌های مختلف است که رفع بعضی از آن‌ها نیاز به تغییراتی در مؤسسات دارد و برای برخی دیگر نیاز به ایجاد شبکه‌های ارتباطی در بین مؤسسات است. هم چنین برای رفع موانع قانونی و مشکلات مربوط به فرآیند تأسیس و تمدید مجوز و...، پیگیری بیشتر و مستمر از طرف مؤسسات می‌تواند به ایجاد حساسیت در سازمان‌های مربوطه منجر شده و تلاش شود تا نسبت به رفع این موارد اقدام کنند. مؤسسات خیریه با توجه به اهداف بزرگ و ارزشمندی که دارند برای رسیدن به جایگاه اصلی خود در سطح جامعه نیاز به رفع این مسائل و چالش‌ها دارند
منابع:
1) آرام محمد رضا، آسیب‌شناسی خیریه‌ها در بستر نظریه تکافل اجتماعی، اولین همایش خیرین ماندگار 1395.
2) عدالت‌جو منوچهر، فولادیان مجید، بررسی و آسیب‌شناسی فعالیت مؤسسات خیریه و تعیین عوامل مؤثر بر بهبود عملکرد آنان (با تأکید بر مؤسسات خیریه استان خراسان رضوی)، اولین همایش ملی خیر ماندگار (مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران) 1395.
3) مرتضوی مهدی، محمدی دوست حسین، آسیب‌شناسی نظام خیریه در ایران و ارائه راهبردهای ساختاری.
4) طیب نیا محمد صالح، ربانی حوریه سادات، تحلیل و واکاوی وضع موجود امر خیر در ایران، مجموعه مقالات دومین همایش خیر ماندگار 1397.
